Argümanlar
Çıkarsamanın tümdengelimsel ve tümevarımsal olmak üzere ikiye ayrıldığını görmüştük. Aynı ayırım argümanlar için de söz konusudur. Tümdengelimli (deductive) argümanlarda genel öncüllerden özele doğru gidilerek kesin bir sonuca varmak hedeflenir. Sonucun doğru olması için öncüllerin doğru olması gerekir. Ancak, bir tümdengelimli argümanın geçerli ya da geçersiz olması öncüllerinin doğru ya da yanlış olmalarından daha farklı bir durumdur.
Öncülleri yanlış olan bir tümdengelimsel argüman, sonuca çıkarsama kurallarına uygun olarak varmışsa, geçerli sayılır.
Yanlış ve Geçerliler, Doğru ve Geçerlilere karşı
Yanlış ve Geçerli tümdengelimsel argümanı tanımak için aşağıda verdiğimiz şu örneğe bakalım:
Yanlış ve Geçerli
Bütün insanlar yeşildir. (öncül)
Sokrat bir insandır. (öncül)
Sokrat yeşildir. (sonuç)
Birinci öncül istisnasız herkesin yanlış olduğunu bildiği bir öncüldür. Buna rağmen argüman geçerli, yani o öncül bağlamında mantıksız değildir. Ancak, tümdengelimsel argümanlarda kullanılan öncüllerin doğru ya da yanlış oldukları her zaman bu kadar açık değildir. Günlük hayatta çoğu zaman doğruluğunu bilmediğimiz, emin olmadığımız, ya da düpedüz yalan olan pek çok öncülden yola çıkan tümdengelimsel argümanlar sırf çıkarsama kurallarına uygun oldukları için mantıklı görünebilirler. Kendi e-grubumuzda karşılaştığımız Yanlış ve Geçerli bir örneğe yer verelim:
TPAO kayıtlarına göre bir milyon dolarlık christmas tree alınmış.
Christmas tree bir noel süsüdür.
TPAO ülkenin parasını korkunç bir şekilde savurmaktadır. (veya)
TPAO birilerini zengin etmektedir.
Tümdengelimli argümanlarda sonuca öncüllerden yola çıkarak varıldığına göre, buradaki mesele geçersizlik değildir. Mesele, ikinci öncülün doğru olmamasından kaynaklanmaktadır. “Christmas tree” petrolcülükte sondaj aletinin ucuna takılan parçanın adıdır. Bunun böyle olduğunu bilmiyorsanız, geçerli olduğu kadar yanlış olan bu argümandan etkilenmeniz kaçınılmazdır.
Geçerli olduğu kadar da doğru bir tümdengelimsel argüman örneği aşağıdaki gibidir.
Doğru ve Geçerli
Bütün insanlar ölümlüdür. (öncül)
Sokrat bir insandır. (öncül)
Sokrat ölümlüdür. (sonuç)
Öncülleri yanlış olan bir tümdengelimsel argüman, sonuca çıkarsama kurallarına uygun olarak varmışsa, geçerli sayılır.
Yanlış ve Geçerliler, Doğru ve Geçerlilere karşı
Yanlış ve Geçerli tümdengelimsel argümanı tanımak için aşağıda verdiğimiz şu örneğe bakalım:
Yanlış ve Geçerli
Bütün insanlar yeşildir. (öncül)
Sokrat bir insandır. (öncül)
Sokrat yeşildir. (sonuç)
Birinci öncül istisnasız herkesin yanlış olduğunu bildiği bir öncüldür. Buna rağmen argüman geçerli, yani o öncül bağlamında mantıksız değildir. Ancak, tümdengelimsel argümanlarda kullanılan öncüllerin doğru ya da yanlış oldukları her zaman bu kadar açık değildir. Günlük hayatta çoğu zaman doğruluğunu bilmediğimiz, emin olmadığımız, ya da düpedüz yalan olan pek çok öncülden yola çıkan tümdengelimsel argümanlar sırf çıkarsama kurallarına uygun oldukları için mantıklı görünebilirler. Kendi e-grubumuzda karşılaştığımız Yanlış ve Geçerli bir örneğe yer verelim:
TPAO kayıtlarına göre bir milyon dolarlık christmas tree alınmış.
Christmas tree bir noel süsüdür.
TPAO ülkenin parasını korkunç bir şekilde savurmaktadır. (veya)
TPAO birilerini zengin etmektedir.
Tümdengelimli argümanlarda sonuca öncüllerden yola çıkarak varıldığına göre, buradaki mesele geçersizlik değildir. Mesele, ikinci öncülün doğru olmamasından kaynaklanmaktadır. “Christmas tree” petrolcülükte sondaj aletinin ucuna takılan parçanın adıdır. Bunun böyle olduğunu bilmiyorsanız, geçerli olduğu kadar yanlış olan bu argümandan etkilenmeniz kaçınılmazdır.
Geçerli olduğu kadar da doğru bir tümdengelimsel argüman örneği aşağıdaki gibidir.
Doğru ve Geçerli
Bütün insanlar ölümlüdür. (öncül)
Sokrat bir insandır. (öncül)
Sokrat ölümlüdür. (sonuç)