Biçimsel Safsata
Bir argümanın yapısından kaynaklanan, bir argümanı teknik olarak geçersiz kılan hatalardır. Bir argümanın teknik olarak geçersiz olması, sonucunun öncüllerini izlememesi anlamındadır. Yukarda da değindiğimiz gibi, Biçimsel Safsatalarda mesele, sonucun doğru veya yanlış olması değil, çıkarsamanın doğru öncüllere dayanmamasıdır. Aşağıdaki ilk örneğimiz, Yanlış ve Geçersiz bir argüman olarak, Biçimsel Safsata’dır: Çünkü, ilk öncülü yanlıştır ve bu yanlış öncül Sokrat’ın yeşil olması gerektiği gibi lâf ola beri gele bir sonuç doğurmuştur.
Bazı insanlar yeşildir.
Sokrat bir insandır.
Sokrat yeşildir.
Öbür taraftan, ikinci örnekte varılan “Sokrat ölümlüdür” sonucu, doğrudur ama bu da tesadüfen doğrudur. Birinci öncülün yanlış olması, bu argümanı da Doğru ve Geçersiz, yani Biçimsel Safsata sınıfına koyar.
Bazı insanlar ölümlüdür.
Sokrat bir insandır.
Sokrat ölümlüdür.
Bir kez daha vurgulayalım: Yukarıdaki argümanlarda çıkarımların geçersiz olmalarının nedeni öncüllerin birinin doğru, diğerinin yanlış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, sonuç tesadüfen doğru veya yanlış olabilir. Aşağıdaki örnekte biçimsel safsatayı inceleyelim.
Şahsen ben, demokrasiyi bir türlü sevemiyordum. “İnancımın demokrasiye ihtiyaç duyacağına” inanmıyordum. Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik. Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük
(Hüseyin Üzmez, 9.10.2000, Akit)
Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik. (öncül)
Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük.(öncül)
Sonuç: Demokrasi, ülkeleri emperyalistlerin kölesi durumuna düşürür..
Geçerli ama yanlış
Ortaya konan öncüllerden bu çıkarım ve sonuç geçerli olmasına rağmen öncüllerin yanlışlığı nedeniyle yanlış bir argüman.
Şunu da söyleyelim ki, Biçimsel Safsatalar pek ilginç olmadıkları gibi, matematik formüllerine benzeyen sembollere indirgendirilebildiklerinden eğlenceli de değildirler.
Gelelim Serbest Safsatalar’a. Serbest Safsatalar, çoğu zaman gerçekten de eğlencelidirler. Zaman zaman anlamsız hatta düzeysiz olmalarına karşın, sonuçları itibariyle insanı hiç olmayacak inançlara ve durumlara götürebilirler. Masum muhataplarını hayatta kötü seçimler yapmaya hatta şiddete yönlendirebilirler. Eğer bir politikacı adayı iseniz, geleceğiniz için yapacağınız en iyi yatırım bu kitapçıktaki safsataları hatmetmek ve mümkün olduğunca sık kullanmaktır. Ama politikacı değil de, politikacı muhatabı olacaksanız, Serbest Safsatalara ilişkin farkındalığınızı bu defa kolay kandırılmamak için kullanmak durumundasınız. Her ne kadar güncel örnekler gazetelerden alınmışsa da, gazeteci olmak için safsata yapmayı biliyor olmak da gerekli değildir.
Bazı insanlar yeşildir.
Sokrat bir insandır.
Sokrat yeşildir.
Öbür taraftan, ikinci örnekte varılan “Sokrat ölümlüdür” sonucu, doğrudur ama bu da tesadüfen doğrudur. Birinci öncülün yanlış olması, bu argümanı da Doğru ve Geçersiz, yani Biçimsel Safsata sınıfına koyar.
Bazı insanlar ölümlüdür.
Sokrat bir insandır.
Sokrat ölümlüdür.
Bir kez daha vurgulayalım: Yukarıdaki argümanlarda çıkarımların geçersiz olmalarının nedeni öncüllerin birinin doğru, diğerinin yanlış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, sonuç tesadüfen doğru veya yanlış olabilir. Aşağıdaki örnekte biçimsel safsatayı inceleyelim.
Şahsen ben, demokrasiyi bir türlü sevemiyordum. “İnancımın demokrasiye ihtiyaç duyacağına” inanmıyordum. Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik. Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük
(Hüseyin Üzmez, 9.10.2000, Akit)
Demokrasi yokken, biz, üç kıt’aya 7 denize hâkimdik. (öncül)
Şimdi emperyalistlerin kölesi durumuna düşmüştük.(öncül)
Sonuç: Demokrasi, ülkeleri emperyalistlerin kölesi durumuna düşürür..
Geçerli ama yanlış
Ortaya konan öncüllerden bu çıkarım ve sonuç geçerli olmasına rağmen öncüllerin yanlışlığı nedeniyle yanlış bir argüman.
Şunu da söyleyelim ki, Biçimsel Safsatalar pek ilginç olmadıkları gibi, matematik formüllerine benzeyen sembollere indirgendirilebildiklerinden eğlenceli de değildirler.
Gelelim Serbest Safsatalar’a. Serbest Safsatalar, çoğu zaman gerçekten de eğlencelidirler. Zaman zaman anlamsız hatta düzeysiz olmalarına karşın, sonuçları itibariyle insanı hiç olmayacak inançlara ve durumlara götürebilirler. Masum muhataplarını hayatta kötü seçimler yapmaya hatta şiddete yönlendirebilirler. Eğer bir politikacı adayı iseniz, geleceğiniz için yapacağınız en iyi yatırım bu kitapçıktaki safsataları hatmetmek ve mümkün olduğunca sık kullanmaktır. Ama politikacı değil de, politikacı muhatabı olacaksanız, Serbest Safsatalara ilişkin farkındalığınızı bu defa kolay kandırılmamak için kullanmak durumundasınız. Her ne kadar güncel örnekler gazetelerden alınmışsa da, gazeteci olmak için safsata yapmayı biliyor olmak da gerekli değildir.